Ci, którzy milczą – Festival d’Avignon

Początek sztuki. Żadnych słów, jedynie cicha muzyka, oszczędne gesty, pusty wzrok wodzący po pustym pokoju, gdzie pod ścianami stoją pudła z napisem „Oxford”. Ale one wcale nie jadą do Oxfordu, a do Neuhaus. Co za ironia losu. Choć to nic dziwnego – nie tak łatwo jest przecież uciec.

Jesteśmy świadkami stypy. Nie żyje prof. Józef Schuster, wyskoczył z okna, zabił się. Koszula się rozerwała, marynarka nie doznała żadnego uszczerbku. Jakie to dziwne, koszula, o którą tak dbał, którą tak pedantycznie prasował, bo przecież prasowanie to najwyższa że sztuk… Czy było warto?

„Place des heros” podzielony jest na trzy akty. Widzimy służące, córki, brata oraz bliskich profesora, którzy wspominają jego życie – życie osoby nienawidzącej właściwie wszystkich ludzi, która jednocześnie stawia się poza ich kręgiem. W miarę trwania spektaklu odkrywamy, że właściwie w każdym ukryta jest cząstka prof. Schustera.

Dla Krystiana Lupy, jednego z największych polskich reżyserów teatralnych, który uznaje teatr za możliwość „przekraczania granic człowieka”, jest to kolejne dzieło Thomasa Bernharda, które przenosi on na deski sceniczne – tym razem z teatrem litewskim. Ostatnia sztuka austriackiego twórcy mówi o niemocy rozliczenia się  z przeszłością, zawsze powracającym antysemityzmie oraz ksenofobii i narastających, również dziś, tendencjach nacjonalistycznych. „Plac Bohaterów” został napisany w pięćdziesiąt lat po wkroczeniu Hitlera do Austrii, który właśnie tym miejscu ogłosił jej przyłączenie do Niemiec. A prof. Schuster miał okno wychodzące właśnie na wileński Plac Bohaterów. Jego żona nie mogła się uwolnić od krzyków przeszłości, które nieustanne ją stamtąd dochodziły…

Świat jest zupełnie pozbawiony wartości, ludzkie dusze straciły juz jakkolwiek znaczenie, nasze gusta są niskie, politycy też niewarci niczego, trąbi na wszystkie strony brat profesora. Czy protestuje? Nie, to przecież nie ma sensu. Jego monologi przekraczają granice absurdu, a w końcu lewitują absurdalnej pustce, jak mówi Krystian Lupa.

Czy można dokądś uciec? Skąd, na Oxford już za późno, do teatru też nie można uciec, teatr zszedł na psy… Po co więc te monologi? Czy tak wyglądają prawdziwe rozmowy? Tu zawsze jedna osoba wylewa z siebie potok słów, druga milczy. Żona profesora też milczy, ale wie i słyszy najwięcej – krzyki Placu Bohaterów wciąż powracają…

Bo właściwie jaką wartość mają słowa? Czy brat prof. Schustera, Robert (genialna rola!), swoimi nienawistnymi monologami tym bardziej nie wyraża bezsilnego milczenia?

Przyznam się, że przed festiwalem w Awinion nie znałem Krystiana Lupy i jego twórczości. Nie znałem Thomasa Bernharda…

Brawa na stojąco.

Choć milczenie pozostaje to samo.

Mikołaj Wyrzykowski

Zdjęcia :© Christophe Raynaud de Lage / Festival d’Avignon